નરેન્દ્ર મોદીની આગેવાની હેઠળની ત્રીજી ટર્મનું સુખ ભોગવી રહેલી એનડીએ સરકારે તેના કાર્યકાળના 100 દિવસ પૂરા કર્યા. યોગાનુયોગ, મંગળવાર પણ મોદીનો 74મો જન્મદિવસ હતો, જેને સરકારે કહ્યું હતું કે ઘણા વિભાગો દ્વારા ’સેવા પખવાડા’ની શરૂઆત તરીકે ઉજવણી કરવામાં આવી રહી છે. આ પખવાડિયું 2 ઓક્ટોબરે સમાપ્ત થશે.
કેન્દ્ર સરકારે પહેલા 100 દિવસમાં ઘણા નિર્ણયો લીધા છે, જેમાં ઘણા ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પ્રોજેક્ટ્સને મંજુરી આપવાનો સમાવેશ થાય છે. મોટા નિર્ણયોની વાત કરીએ તો, કેન્દ્ર સરકારે 70 વર્ષથી વધુ ઉંમરના તમામ વૃદ્ધો માટે આયુષ્માન ભારત યોજનાને મંજુરી આપી છે. સરકારની તિજોરી પર ઘણો નવો બોજ પડશે પરંતુ 70 વર્ષ પછીના નાગરિકો માટે આ એક મોટું આશ્વાસન છે. હવે સમાજમાં પેન્શનરોની સંખ્યા ઘટતી જાય છે અને વિજ્ઞાનના શોધ સંશોધનોને કારણે આયુષ્ય લાંબુ થતું જાય છે તો જે લોકોને પેન્શન આવતું નથી એવો સમાજ ધીરે ધીરે મોટો થતો જાય છે.
હવે એના આરોગ્ય માટેના ખર્ચની જવાબદારી પરિવાર પર નાખવામાં આવે તો આ જમાનામાં પરિવારો એ સહન કરી શકે એમ નથી. એટલે બહુ મોટા ધર્મસંકટના પ્રશ્નો ઊભા થાય છે. લાગણી હોય તો પણ માતા પિતાની સારવાર કરાવી ન શકતા દંપતીઓ માટે જીવન દોહ્યલું બની જાય છે. મર્યાદિત આવકમાં એક તરફ પોતાના સંતાનોનો ઉછેર કરવો અને બીજી તરફ આરોગ્ય સંભાળ લેવી આ બે છેડા ભેગા કરવા બહુ અઘરા છે
દેશની ઉત્પાદન ક્ષમતા વધારવાના સંદર્ભમાં, જે રોજગાર પેદા કરવા માટે જરૂરી છે, સરકારે 12 ઔદ્યોગિક વિસ્તારોમાં ઔદ્યોગિક કોરિડોર કાર્યક્રમ શરૂ કરવાની જાહેરાત કરી છે. રોજગારના મુદ્દાને ઉકેલવા માટે, નવી સરકારના પ્રથમ સંપૂર્ણ બજેટમાં લોકોને નોકરી પર રાખવા માટે કંપનીઓ માટે પ્રોત્સાહનોની જાહેરાત કરવામાં આવી હતી. આ ઉપરાંત દેશની ટોચની 500 કંપનીઓમાં ઈન્ટર્નશિપની પણ જાહેરાત કરવામાં આવી હતી. જો કે એના ફોલોઅપનું જટિલ કામ હજુ બાકી છે.
સરકારે પ્રથમ 100 દિવસમાં ઘણા નિર્ણયો લીધા છે, જેનો વ્યાપક સંદેશ એ છે કે સુધારાની પ્રક્રિયા તબક્કાવાર ચાલુ રહેશે. કેબિનેટ મિટિંગમાં પણ આ જ ચિત્ર દેખાતું હતું. જો કે, આ સરકારનું માળખું અગાઉની બે સરકારો કરતાં ઘણું અલગ છે. 2014 પછી પ્રથમ વખત, ભારતીય જનતા પાર્ટીના નેતૃત્વવાળી સરકાર તેના રાષ્ટ્રીય લોકતાંત્રિક ગઠબંધન ભાગીદારો પર નિર્ભર છે. જો પ્રથમ 100 દિવસ કોઈ સંકેત આપે છે, તો તેણે આગળ જતા ભાગીદારો સાથે વધુ પરામર્શ અને સંકલનમાં કામ કરવું પડશે.
પાછલા દરવાજેથી સીધી ભરતીના નિર્ણયને પાછો ખેંચવામાં પણ આ દેખાતું હતું. મહાગઠબંધનના ઘણા મહત્વપૂર્ણ ભાગીદારોએ અનામતના મુદ્દે પ્રશ્નો ઉઠાવ્યા હતા. વધુમાં, સરકારને હવે વધુ અવાજવાળા અને ઉત્સાહિત વિરોધનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે, ત્વિક સૌને રજૂઆત સમજ અને ના સમજ બંને યુક્ત હોય છે એનો સામનો કરવાનું કામ ભાજપ માટે આસાન નથી ખુદ રાહુલ ગાંધી પણ સદાય મેચ્યોર વર્તન કરતા નથી. તેમના પણ કેટલાક બાલિશ પ્રશ્નો હોય છે, જેનો જવાબ આપવો એનડીએને અઘરો પડે છે.
જ્યારે સરકારો અને રાજકીય સંસ્થાઓ ઘણીવાર ઘટનાઓ અને ઘણા પરિબળોથી પ્રભાવિત હોય છે, ત્યારે બાહ્ય પડકારો પણ ઉભા થાય છે, પરંતુ પ્રથમ 100 દિવસની કામગીરીને જોતા, ચર્ચા થઈ શકે છે કે આર્થિક નિર્ણય લેવાની પ્રક્રિયા કેવી રીતે આગળ વધશે?
બજેટ બતાવે છે તેમ, સરકાર વૃદ્ધિ અને મધ્યમ ગાળાની સંભવિતતાને ચલાવવા માટે મોટા જાહેર ખર્ચ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાનું ચાલુ રાખી શકે છે. સરકારે રાજકોષીય એકત્રીકરણ માટે તેની પ્રતિબદ્ધતાનો પુનરોચ્ચાર કર્યો છે અને સુધારેલા માળખા વિશે પણ વાત કરી છે જેને વધુ સ્પષ્ટ કરવાની જરૂર છે.
તે જોવાનું રસપ્રદ રહેશે કે સરકાર કેવી રીતે રાજકોષીય એકત્રીકરણ અને ઊંચા મૂડી ખર્ચ વચ્ચે સંતુલન જાળવી રાખે છે. મેક્રો-ઈકોનોમિક રિફોર્મ્સ વિશે વાત કરીએ તો, તેમાં વધુ મુશ્કેલી ન હોવી જોઈએ કારણ કે આ પડકારો તબક્કાવાર છે અને યોગ્ય પરામર્શ પછી જ હાથ ધરવામાં આવશે. સરકાર મૂડી સબસિડી અને ઉત્પાદન સાથે જોડાયેલા પ્રોત્સાહનો પણ આપવાનું ચાલુ રાખી શકે છે જેથી કરીને દેશના ઔદ્યોગિક આધારને મજબૂત કરી શકાય.
જો કે, દેશને મુખ્ય ઉત્પાદન પાવરહાઉસ અને વૈશ્વિક મૂલ્ય શૃંખલામાં એક મહત્વપૂર્ણ ખેલાડી બનાવવા માટે આ પૂરતું નથી. ઉત્પાદન વધારવા અને રોજગારીનું સર્જન કરવા માટે આ જરૂરી છે. આ સંદર્ભમાં, બજેટમાં જાહેર કર્યા મુજબ, સરકાર કસ્ટમ ડ્યુટી માળખાને સુવ્યવસ્થિત કરવા અને વ્યવસાય કરવાની સરળતામાં સુધારો કરવા માટે તેની વ્યાપક સમીક્ષા હાથ ધરશે.જ્યારે આ મોરચે શું થઈ રહ્યું છે તેના પર વધુ માહિતી ઉપલબ્ધ નથી, એવી અપેક્ષા રાખવામાં આવે છે કે સમીક્ષા દરો નોંધપાત્ર રીતે ઘટાડવા અને ભારતીય ઉત્પાદકોને વૈશ્વિક અને પ્રાદેશિક મૂલ્ય શૃંખલાઓમાં એકીકૃત કરવા માટે પૂરતા મહત્વાકાંક્ષી બનાવવા તરફ ધ્યાન આપવું જરૂરી છે.એકંદરે, ઈતિહાસ બતાવે છે કે દેશમાં ગઠબંધન સરકારો આર્થિક સુધારાઓ લાગુ કરવા સક્ષમ છે, જો કે આવા પગલાં સારી રીતે ધ્યાનમાં લેવામાં આવે તે જરૂરી છે અને એમાં સાહસની જરૂર પડે છે. ’એક દેશ, એક ચૂંટણી’ અને સમાન નાગરિક સંહિતા જેવા રાજકીય વિચારોને લાગુ કરવામાં સરકારને ચોક્કસપણે મુશ્કેલીનો સામનો કરવો પડી શકે છે.